شاهین سپید

بعد از بررسی مختصر آفتاب، قصد بر آن بود تا سیارات نظام شمی را بررسی کنیم. اما قبل از آن باید بدانیم که نظام شمسی چیست و بصورت مشخص نظام شمسی ما چگونه شکل گرفت؟نظام شمسی به عنوان یک خورشید در مرکز همراه با سیارات، سیارک ها، شهاب سنگ، اقمار ( یعنی مهتاب ها) و ستاره های دنباله دار در اطراف آن تعریف شده است.

به عقیده دانشمندان زمانیکه ابری از گاز و گرد در فضا، احتمالأ به علت انفجار یک ستاره نزدیک از نوع ابرنواختر Supernova “ستاره ای دارای نور متغیر که روشنی اش صد میلیون برابر خورشید است”  آشفته شد، نظام شمسی ما بوجود آمد. ابر اولیه حدود هزاران برابر نظام شمسی موجود بود. این انفجار امواجی را در فضا پخش کرد که ابر گاز و گرد را به هم فشرد. فشرده شدن باعث شد تا ابر به سقوط یا فروریختن بر سر هم آغاز کند، زیرا قوه جاذبه، گاز ها را به سوی هم می کشید و در نتیجه سحابی (ابر) خورشیدی را بوجود آورد. سحابی به چرخیدن به دور خود آغاز کرد. درست مانند یک رقاص بر روی یخ که هر قدر دستان خود را جمع کند، سرعت چرخش او بیشتر می شود. این اصل بنام  حفظ سرعت زاویه ای یاد می شود.(Conservation of angular momentum)  در نتیجه چرخش سریع، سحابی در مرکز داغ شد ولی لبه های بیرونی آن بصورت یک صفحه که پوشیده از گاز و گرد بود سرد ماند. همینکه صفحه نازکتر می شد، اجزای گرد شروع به چسپیدن کردند و توده های را شکل دادند. توده های کوچک با پیوستن به همدیگر صفحات بزرگتر را تشکیل دادند که بنام پروسه بر افزایشی accretion مشهور است. پروسه برافزایشی ادامه یافت تا سنگریزه های کوچک ساخته شد و سپس سنگریزه های کوچک با افزوده شدن بر همدیگر تخته سنگ های بزرگی را ساختند. در ابتدا این پروسه کاملأ تصادفی است: دو ذره درصورتی به هم می چسپند که مسیر آنها با هم برخورد کند. بعد از اینکه ذرات بزرگتر می شدند، قوه جاذبه بیشتر ایجاد می شد و باعث جذب ذرات کوچکتر می گردید. توده ها در اثر چسپیدن بزرگتر و بزرگتر شدند و در نتیجه سیارات یا اقمار را تشکیل دادند.

اول تر از همه دو سیاره بزرگ مشتری و زحل بوجود آمدند، زیرا بیشتر گازی هستند. این سیارات بزرگ احتمالأ بر اینکه دیگر اجزای نظامی شمسی چگونه شکل گرفتند، تأثیر زیادی دارند. به دلایل متعدد، این دو سیاره مدار دایره شکل دارند، که غیر معمول است. در اکثر نظام های شمسی دیگر دیده شده که سیارات بزرگ در یک مدار بیضوی می چرخند. مطالعات جدید درباره این سیارات نظریه ایجاد نظام شمسی و سیارات را تکمیل خواهد نمود.  سپس چهار سیاره سنگی نزدیک به آفتاب: عطارد، زهره، زمین و مریخ شکل گرفتند. تنها در یکی از این سیارات (زمین) زندگی ظهور کرد. این سیارات تقریبأ مدار های دایره ای دارند، اگر مدار آنها بی حد بیضوی می بود، در آنصورت امکان پیدایش حیات در آنها نبود. سیارات دیگری نیز بوجود آمدند، اما به علت قوه جاذبه مشتری از هم پاشیدند و حلقه ای از سنگ های کوچک را بوجود آوردند و ما به آنها سیارک یا استروئید می گوئیم. دور تر از سیاره زحل دو سیاره گازی دیگر اورانوس و نپتون و یک سیاره یخی دیگر بنام پلوتو  به وجود آمد. بعد از پلوتو مواد یخی وجود دارند که زمانی سیارات را ساخته بودند. ما به این مواد ستاره دنباله دار می گویم و گاهگاهی یکی از آنها در نزدیکی های آفتاب سرگردان می باشد.ابر به سقوط بر سر خود ادامه داد تا در مرکز آن عکس العمل هسته ای پایدار ماند و در نتیجه یک منبع گرما در مرکز صفحه تشکیل گردید. مرکز آن به حدی داغ شد که یک ستاره مانند آفتاب شکل گرفت و گاز و گرد های نظام شمسی جدید را بوسیله باد خورشیدی قوی به بیرون پراگند. با مطالعه شهاب سنگ ها meteor که گمان میرود از مرحله آغازین نظام شمسی باقی مانده، دانشمندان دریافتند که نظام شمسی ما حدود 4.6 میلیارد سال قبل بوجود آمده است.

بر اساس علم نجوم، سیارات نظام شمسی ما که به دور آفتاب یا ستاره مادر میگردند به دو دسته تقسیم شده اند، عطارد، زهره، زمین و مریخ که سیارات سنگی اند، سیارات داخلی نامیده میشوند. مشتری، زحل، اورانوس و نپتون که سیارات گازی اند، سیارات بیرونی نامیده میشوند.  شاید بپرسید که این تقسیم بندی بر اساس چی صورت گرفته؟ باید گفت، درجه حرارت و شرایط اقلیمی در سیارات به فاصله آنها نسبت به ستاره مادر (خورشید) ارتباط دارد. در جائیکه آب در هر سه حالت مایع، گاز، جامد باشد، امکان حیات (البته حیات هوشمند) موجود است. این مناطق در زبان علمی بنام زون یا منطقه حیات Habitable Zone نامیده می شود. زمین ما در مرکز این زون قرار دارد. بیرون از این زون امکان حیات هوشمند وجود ندارد. عطارد و زهره که در لبه داخلی زون حیات قرار دارند، زمین که در مرکز این زون و مریخ که در لبه بیرونی آن قرار دارد، بنام سیارات داخلی یاد میشوند. مشتری، زحل، اورانوس و نپتون که سیارات گازی هستند و دور از این منطقه قرار دارند، بنام سیارات بیرونی یاد می شوند.